ТАТАРСТАНДА ТУГАННАР: БУ ПОПУЛЯЦИЯНЕ ТОРГЫЗУ ПРОЕКТЫ КЫСАЛАРЫНДА КЫЗЫЛ КИТАПКА КЕРТЕЛГӘН БАЛОБАН ЛАЧЫНЫНЫҢ 2 БАЛАСЫ ДӨНЬЯГА КИЛДЕ
БАЛАСЫ ДӨНЬЯГА КИЛДЕ
Бүген «Татар-информ» мәгълүмат агентлыгында республика территориясендә балобан-лачынны реинтродукцияләү проектына багышланган матбугат конференциясе узды.
Конференциянең спикерлары ТР экология министры урынбасары Ольга Манидичева, Рус география җәмгыятенең Татарстан бүлеге рәисе урынбасары Андрей Агарков, Казан зооботаника бакчасының зооветеринария өлеше буенча директор урынбасары Александр Малев, «Казаноргсинтез» ГАҖ экология буенча җитәкчесе Александр Жалюк булды.
Идел-Кама популяциясен торгызу буенча лачын-балобан проекты Татарстанның Экология һәм табигать ресурслары министрлыгы тарафыннан 2023 елда тәкъдим ителгән иде. Проектның кураторы – А.И. Щеповских исемендәге әйләнә-тирә мохитне саклауга ярдәм итү төбәк иҗтимагый фонды. Быелгы планнар һәм беренче нәтиҗәләр турында Ольга Манидичева сөйләде.
«Проектның быелгы уникальлеге шунда ки, 50 ел узгач, Татарстан Республикасы территориясендә ике кош баласы барлыкка килде. Алар Казан зооботаника бакчасында узган ел китерелгән кошлардан туган. Быел без ватандашлар, якташлар – Татарстан Республикасының ике кош баласын – Идел-Кама балобан лачыны популяциясен дәвам иттерү өчен чыгарабыз, дип белдерә алабыз», — дип билгеләп үтә ТР экология министры урынбасары Ольга Манидичева. Ул ассызыклаганча, проект кысаларында эшләнгән фәнни программалар «Экологик иминлек» илкүләм проектының бер өлеше булачак.
Проектны гамәлгә ашыруның ике елында республиканың Кама Тамагы районында табигый яшәү тирәлегенә 16 кош чыгарылган: 2023 елда — ун һәм 2024 елда – алты. Моннан тыш, дүрт зур кош Казан зооботаника бакчасы вольерларында парлар ясау һәм нәсел үрчетү өчен урнаштырылган. Казан зооботаника бакчасының зооветеринар өлеше буенча директор урынбасары Александр Малев, кошчыкларны үрчетү процессы бик катлаулы, дип уртаклашты: «Бу зур уңыш дип саныйбыз: Казан зооботаника бакчасы тарихында беренче тапкыр балобан лачыны балалары барлыкка килде».
Кошларны табигый яшәү тирәлегенә чыгару Рус география җәмгыятенең Татарстан бүлеге ярдәмендә һәм турыдан-туры катнашында башкарыла. Оешманың Татарстан бүлеге рәисе урынбасары Андрей Агарков билгеләп үткәнчә, кошчыкларны чыгарыр алдыннан алар турында кайгырту – лачыннарга кыргый табигатьтә яшәргә мөмкинлек бирә торган мөһим этап. «Быел без Мәскәү тирәсеннән 6 кошчык сатып алабыз. Аларны зоопаркта туган ике кош баласы белән бергә май ахырында Кама Тамагына хекка урнаштыру өчен алып барачакбыз, ә аннан соң кыргый табигатькә чыгарылганчы шунда торачаклар. Бу май ахырында булачак», – дип сөйләде журналистларга Андрей Агарков. Ул билгеләп үткәнчә, алдагы елларда кошлар чыгару Идел-Кама тыюлыгының Саралы участогы территориясендә – балабан лачыны оясы урнашкан тарихи урында планлаштырыла.
Проектны гамәлгә ашыру өчен грант ярдәмен СИБУР компаниясе күрсәтә. Компаниянең экологик юнәлешле булуы турында Александр Жалюк сөйләде: «Тотрыклы үсеш өлкәсендәге көн тәртибе СИБУРның барлык бизнес-процессларының аерылгысыз өлеше булып тора. 2019 елдан ул гавами ESG-стратегиягә – даими нигездә актуальләшә торган һәм яңа мәгънәләр һәм амбицияләр белән тулылана торган сыгылмалы һәм тере документ формальләштерелгән. Төрләр төрлелеге экосистемаларын саклау өлкәсендәге проектлар барлык кызыксынган якларны берләштерергә мөмкинлек бирә һәм илебезнең илкүләм өстенлекләренә ярдәм итә. Балобан лачынын торгызу проектын без 3 нче ел республика хакимияте, галимнәр һәм җәмәгатьчелек белән бергә хуплыйбыз. Уртак эш әлеге матур кызыл китап кошларын Татарстан территориясендә яңадан торгызырга мөмкинлек бирә».
2025 елда проект дәвам итәчәк һәм, спикерлар билгеләп үткәнчә, 2023 елда табигатькә чыгарылган кошларның Татарстанга кире кайта башлау ихтималы да зур.
Белешмә өчен:
Балобан лачыны Халыкара табигатьне саклау берлегенең, Россия Федерациясенең һәм Татарстан Республикасының Кызыл китапларына кертелгән. Узган гасырның 70 нче елларына кадәр бу төр Көнчыгыш Европадан алып Ерак Көнчыгышка кадәр гаять зур территориядә очрый, ләкин бүген зур популяцияләр үз ареалының аз халыклы һәм барып җитү авыр булган почмакларында гына сакланып калган. Идел-Урал төбәге территориясендә бүгенге көндә аларның саны 244 тән 336 парга кадәр исәпләнә.
Проект шулай ук 2022 елда матди булмаган мәдәни мирас объектларының республика каталогына һәм Россия халыкларының матди булмаган этномәдәни байлыгы объектларының федераль каталогына кертелгән лачын аулау традицияләрен торгызуга ярдәм итә.